Inzageprocedure met spruitjeslucht
Vanaf vandaag, maandag 17 juni, liggen de dossiers van binnenlands geadopteerden bij het Nationaal Archief. Het gaat om een eerste lichting, namelijk de dossiers van mensen die zijn geboren tussen 1956 en 1969.
Stichting Verleden in Zicht (VIZ), die opkomt voor de belangen van binnenlands geadopteerden, strijdt al jaren voor onbeperkte inzage in afstands- en adoptiedossiers. Hiervoor zijn veel gesprekken gevoerd met het Ministerie van Justitie en Veiligheid en het NA. Allemaal tevergeefs. Tot grote teleurstelling van VIZ gaat het NA de inzage in afstands- en adoptiedossiers conform de eisen van de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) aanzienlijk beperken.
Het NA gaat niet alleen stukken achterhouden en zwartlakken, maar heeft ook aangekondigd de namen van bloedverwanten, zoals broers en zussen, geheim te gehouden. De aanvrager wordt alleen meegedeeld dat er bloedverwanten zoals broers en/of zussen zijn, waarna de namen zwart gelakt worden. Pas na het overlijden van de broers en zussen worden de namen vrijgegeven. Voorafgaand aan elke inzage bestuderen NA-medewerkers de dossiers. Conform een vier, of meer ogen principe, wordt bepaald door deze medewerkers wat de aanvrager mag zien.
Deze beperking bij inzage is het resultaat van jarenlang uitgeoefende druk door de RvdK. De RvdK heeft als eis gesteld de afstands- en adoptiedossiers alleen over te dragen aan het NA als de inzageprocedure conform de voorwaarden van de RvdK ingericht wordt. Het NA heeft tot 2021 geweigerd haar beleid, van volledige inzage voor betrokkenen van gezinsdossiers, te wijzigen.
Beleid NA
Tot mei 2020 hanteerde het Nationaal Archief het volgende standpunt:
Bij het NA is het gebruikelijk om het volledige en authentieke archiefdossier ter inzage te geven, zonder dit verder onder te verdelen of informatie gedeeltelijk onleesbaar te maken. Hiervoor zijn twee redenen bekend, die van meer praktische aard zijn. Enerzijds vergt de alternatieve werkwijze (informatiestelsel) meer werk dan de behandeling van een inzageverzoek conform het documentenstelsel. Anderzijds wordt aangegeven dat de afweging om delen al dan niet af te schermen zo complex is dat hier makkelijk fouten kunnen worden gemaakt: je schermt dan te veel of juist te weinig informatie af. Bij combidossiers, gezinsdossiers geeft het Nationaal archief net als bij rechtbanken alle direct betrokkenen volledige inzage in het gezinsdossier[1].
Raadpleging onder de Archiefwet betekent bij het NA tevens dat het hele dossier (inventarisnummer) ter beschikking wordt gesteld. Gegevens van derden, zoals van (half)broers of (half)zussen, worden niet afgeschermd aangezien ze deel uitmaken van het gehele dossier[2].
(…)Het NA geeft verder aan dat het recht op afstammingsinformatie niet alleen betrekking heeft op kennis van biologische ouders: het heeft ook betrekking op andere familierechtelijke betrekkingen dan die tussen kind en ouder en gaat dan ook om het recht om je familie in bredere zin te kennen (denk aan zussen en broers of grootouders). Het NA wijst daarbij bijvoorbeeld op het volgende citaat: “Een goede voorlichting over de biologische afstamming kan het kind de vereiste kennis verschaffen over de voor hem/haar van belang zijnde medische aspecten (bijvoorbeeld erfelijke ziekten), juridische aspecten (bijvoorbeeld huwelijksverbod en nauwe bloedbanden;), sociaalpedagogische aspecten (de verzorgings- en opvoedingssituatie van het kind voor de adoptie), de genealogische aspecten (wie behoorden tot de oorspronkelijke familie van het kind) enz.”16 Het NA verbindt deze zienswijze aan de praktijk om inzage in volledige dossiers te verlenen[3].
De RvdK heeft met de hakken in het zand bij het NA afgedwongen een inzageprocedure in te richten conform de voorwaarden van de RvdK. Eerder draagt de RvdK de dossiers niet over aan het NA. Het NA blijkt gezwicht voor de druk van de RvdK.
Voorwaarden RvdK
Uit stukken van een WOO-verzoek door VIZ blijkt dat aan de beperking van inzage door de RvdK niet zozeer het recht op privacy ten grondslag ligt maar dat deze beperkingen meer een bevoogdend karakter kennen, zoals bijvoorbeeld[4]:.
- Bescherming biologische moeders, namelijk dat het afgestane kind niet onverwachts contact opneemt c.q. voor de deur staat, dat zorgt voor onrust.
- RvdK wil zelf voorafgaand controleren of er sprake is van incest of andere zware zaken in een dossier.
- RvdK wil vooraf inventariseren of er tot heden onbekende broers/zussen genoemd worden in het dossier.
- Een morele verplichting van de RvdK jegens betrokkenen en maatschappij.
Daarnaast is de RvdK bang dat integrale inzage, verkeerde uitleg AVG, gelet op het maatschappelijke en journalistieke klimaat, de politieke consequenties hiervan met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zullen terugslaan op de RvdK dan wel het ministerie van JenV.
Uit de 12 juni middels WOO- verzoek openbaar gemaakte inzage procedure blijkt dat NA de oren heeft laten hangen naar de RvdK. In het “Kader voor de belangenafweging…[5]”van het NA zijn de voorwaarden van de RvdK nagenoeg overgenomen.
Het NA gaat zelf eerst alle dossiers lezen en signaleren of er bepaalde informatie in voorkomt die een belangenafweging vergt of privacy risico oplevert zoals:
- NA neemt in de belangenafweging mee of er bezwaren vermeld zijn van de afstandsmoeder.
- NA controleert vooraf of er gevoelige gegevens in het dossier voorkomen, zoals seksueel geweld, prostitutie m.b.t. afstandsmoeder.
- NA controleert of er gegevens over seksueel gedrag afstandsmoeder vermeld worden
- NA checkt aanwezigheid medische erfelijke of psychologische gegevens van de biologische ouders.
- NA controleert of er bloedverwanten zoals broers en zussen vermeld worden in het dossier?
- NA lakt namen van bloedverwanten/broers en zussen zwart.
- NA controleert of er andere opvallende gegevens zijn die zwaarwegend mee kunnen wegen in de belangenafweging.
De inzagemedewerker moet bij elk dossier de gedetailleerde belangenafweging die ten grondslag ligt aan zwartlakken en achterhouden informatie, schriftelijk vastleggen. Deze belangenafwegingen worden bij NA geregistreerd en ter inzage verstrekt aan de afdeling inzage, Dit ter lering.
Tenslotte informeert het kader belangenafweging dat het opvragen van dossiers soms met de intentie gebeurt om de Staat aansprakelijk te stellen voor aangedaan leed. Stichting VIZ vraagt zich af hoe deze intentie tot procederen van invloed is op het achterhouden of weglakken van delen van een dossier.
De Staatscommissie Herijking ouderschap heeft geconcludeerd dat binnen het levensverhaal van een kind geen ruimte voor geheimen en onwaarheden bestaat. Kinderen hebben behoefte aan een narratieve identiteit, een coherent levensverhaal en inzicht in afstamming. Daarbij is zakelijke informatie over biologische afstamming niet voldoende. Ook de redenen voor ‘afstand’, geboorte en motivatie tot adoptie horen bij dit verhaal[6].
Het Nationaal Archief legt de conclusie van de Staatscommissie naast zich neer en gaat met deze inzageprocedure zestig jaar terug in de tijd en roept hiermee de spruitjesgeur op die onlosmakelijk verbonden lijkt met alles wat te maken heeft met het onderwerp van binnenlandse afstand en adoptie.
Tussen 1956 (de totstandkoming van de Adoptiewet) en 1984 (de Abortuswet) zijn er 15.000 in Nederland geboren baby’s afgestaan en in Nederland geadopteerd.
[1] Rapportage stagnatie overbrenging adoptiedossiers, mei 2020 p.16, alinea 3
[2] Rapportage stagnatie overbrenging adoptiedossiers, mei 2020 p.27, alinea 2
[3] Rapportage stagnatie overbrenging adoptiedossiers, mei 2020, p.27 alinea 3,4
[4] Adviesaanvraag herwaardering AASA-dossiers 8 oktober 2019 aan de Commissie Advies Informatiehuishouding JenV
[5] Kader voor de belangenafweging en het recht op privacy versus het recht op afstamming, Besluit WOO-verzoek inzake inzageprocedure afstands- en adoptiedossiers 12 juni 2024
[6] Rapport Staatscommissie Herijking Ouderschap a.s. , 2016, p 45